نویسنده

دانشجوی دکترا دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، تهران، ایران

چکیده

کرامت ذاتی، مبنای حقوق بشر محسوب می‌گردد. افراد انسانی بماهو انسان، حقوق بشر را دارا هستند و در دوران پسااجتماع و روی-کارآمدن حکومت‌ها، مدعی حق‌های بشری خود می‌باشند. آنگاه که حقوق بشر در جامعه‌ای خاص می‌خواهد عملیاتی شود، دولت دمکراتیک در جهت اعمال مقتضیات صحیح اخلاقی و تامین نظم عمومی و رفاه همگانی، ناچار دست به تقییدات و تحدید حق‌های افراد می‌زند. در این علقه سیاسی-حقوقی شهروندی، هر گونه تضییق و توسعه در مصادیق حقوق بشر منجر به تولید و وضع حقوق شهروندی می‌گردد. با نگاهی به ادبیات قرآنی نیز در نزاع کلامی حق و تکلیف آدمی، کرامت انسانی‌ یک بستر اولیه و پایه نخستین هر نوع حق و تکلیف است. از حقوق انسان در قرآن به نیکی یاد شده است اما بستر و بنیان این حقوق اصل دیگری به نام کرامت‌ داتی انسانی است. قرآن کریم همه انسان‌ها را صرف ‌نظر از دین و نژاد و رنگ و زبان و جنس و ملیت صاحب نوعی کرامت ذاتی می‌داند. با در نظرگرفتن این مفروض، مقاله حاضر مدعی است که نسبت مستقیمی بین کرامت ذاتی و حقوق انسانی در قرآن کریم وجود دارد. در این راستا نشان داده خواهد شد که در آیات شریفه نیز همانند نظام بین‌الملل حقوق بشر، مبنای حقوق انسانی همانا کرامت ذاتی هست و حقوق و مکارم انسانی به عنوان حقیقت پیشینی نسبت به دین، از اصول پذیرفته شده دین اسلام می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
نهج‌البلاغه، ترجمه دکتر صبحی صالح (1425ه)، دار الکتاب المصری، قاهره: دارالکتاب اللبنانی.
آفنداک، خلیل (1385)، حقوق شهروندی و قضایی، مجموعه مقالات حقوق شهروندی.
ابن ابی‌الجمهور (بی‌تا)، عوالی‏اللآلی، ج: 1، حدیث 131.
ابن اثیر (1422ق)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت: دارالمعرفه، چ اول.
ابن العربی (1۴۲۲ق)، تفسیر ابن عربی، بیروت: دار‌الکتب العلمیة، چ اول، ج 2.
ابن فارس (1420ق)، معجم مقائیس اللغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور (1408ق)، تفسیر بحرالمحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، چ اول.
باقرزاده، محمدرضا (پاییز 1384)، اندیشه جهان‌شمولی حقوق بشر (دیدگاه مقایسه‌ای میان اعلامیه جهانی و اسلام)، کتاب نقد، شماره 36.
حرانی، ابن شعبه (1363)، تحف‌العقول، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
جاوید، محمدجواد (1388) الف، مشروعیت قدرت و مقبولیت دولت در قرآن، تهران: نشر میزان، چ اول.
جاوید، محمد‌جواد (1388) ب، مصلحت عمومی و حقوق عمومی با تأکید بر مفهوم اطلاق ولایت در حکومت اسلامی، حقوق و مصلحت، سال دوم، شماره پنجم.
جاوید، محمد‌جاوید (1387)، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی؛ تحلیلی مبتنی‌بر اطلاق در حقوق طبیعی، تهران: گرایش، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
جعفری تبریزی، محمد‌تقی (1370)، حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران: نشر دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران.
جوادی آملی، عبدالله (1366)، کرامت در قرآن، تهران: نشر رجاء.
حمیدالله، محمد (1380)، سلوک بین‌المللی دولت اسلامی، ترجمه و تحقیق: دکتر سید مصطفی محقق داماد، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
اصفهانی، حسین بن محمد (1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، مصر: دفتر نشر الکتاب.
طباطبایی، محمد‌حسین (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد‌باقر موسوی همدانی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۸ق)، تفسیر جوامع الجامع، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ج 3.
طریحی، فخرالدین (1395ق)، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران: مرتضوی، چاپ دوم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، نجف: مطبعة العلمیة، ج 9.
عمید زنجانی، عباسعلی و توکلی، محمدمهدی (١٣٨٦)، «حقوق بشر و کرامت ذاتی انسان در اسلام»، فصلنامه حقوق، دوره ٣٧، شماره ٤.
عوّا، محمّد (1385)، اصول نظام کیفری در اسلام، ترجمه: حمید روستایی صدرآبادی، تهران: سلسبیل.
غمامی، سید محمد‌مهدی (1390)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
غمامی، سید محمد‌مهدی (1387)، نظم عمومی و الزامات ناشی از حقوق بشر و شهروندی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق عمومی، دانشگاه امام صادقF7G.
فلسفی، هدایت‌الله (1375)، «تدوین و اعتلای حقوق بشر در جامعه بین‌المللی»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 16 و 17.
فخر رازی محمد بن عمر (1402ق)، التفسیر الکبیر للامام الفخر الرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ج ٢١.
قرشی، سید علی‌اکبر (1376)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوازدهم.
ماوردی، علی بن محمد (بی‌تا)، تفسیر الماوردی النکت و العیون، بیروت: دارالکتب العلمیة، مؤسسة الکتب الثقافیة، ج ٥.
محسنی، فرید (1386)، گفتمان سیاست جنایی قانون‌گذار در قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، مقالات برگزیدۀ همایش شهروندی، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، نظریه حقوقی اسلام، تحقیق و نگارش: محمدمهدی نادری قمی، محمد‌مهدی کریمی‌نیا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ پنجم.
مطهری، مرتضی (1373)، انسان در قرآن (مقدمه‏ای بر جهان‌بینی اسلامی)، جلد چهارم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ هشتم.
معرفت، محمدهادی (1378)، جامعه مدنی، قم: التمهید.
الهندی، المتقی (1992)، کنزالعمال، بیروت: مؤسسه الرساله.
شریعتی، سعید (1384)، حقوق ملت و دولت در قانون اساسی، تهران: کانون اندیشه جوان.
گروهی از نویسندگان (1381)، «حکومت علوی، ساختار و شیوۀ حکومت»، فصلنامه حکومت اسلامی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب اسلامیه.
مطهری، مرتضی (1361)، پیرامون انقلاب اسلامی، انتشارات اسلامی.
طباطبائی، محمد‌حسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد‌باقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
رجبی، محمود (1390)، انسان‌شناسی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
بهشتی، احمد (بی‌تا)، انسان در قرآن، قم: کانون نشر طریق القدس.
صدر، سید محمدباقر (1359)، انسان مسئول و تاریخ‌ساز از دیدگاه قرآن، ترجمه محمد‌مهدی فولادوند، تهران: بنیاد قرآن.
جوادی آملی، عبدالله (1392)، تسنیم، ج 28، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1383)، تسنیم، ج 3، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، تفسیر انسان به انسان، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1381)، سروش هدایت، ج 1، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، جامعه در قرآن، ج 17، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم.
جوادی آملی، عبدالله (1390)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، حیات حقیقی انسان در قرآن، ج 15، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ ششم.
جوادی آملی، عبدالله (1383)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، صورت و سیرت انسان در قرآن، ج 14، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم.
جوادی آملی، عبدالله (1385)، هدایت در قرآن، محقق: علی عباسیان، قم، نشر اسراء، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، فلسفه حقوق بشر، قم: نشر اسراء، چاپ ششم.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، همتایی قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام، محقق: سید محمود صادقی، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1390)، حق و تکلیف در اسلام، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
عاملی، شیخ حر (1409)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسۀ آل البیتF7G، ج 15 و 26.
علامه مجلسی، محمد‌باقر (بی‌تا)، بحار الانوار، چاپ سنگی، ج 9.
شریعتی، روح‌الله (1386)، اقلیت‌های دینی، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان، چاپ دوم.
عمید زنجانی، عباسعلی (1367)، حقوق اقلیت‌ها، ‌دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم.
عمید زنجانی، عباس‌علی؛ توکلی، محمد‌مهدی (1386)، «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انسان در اسلام»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 4، زمستان 86.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات گلی.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، مفاتیح الحیاة، قم: اسراء.
زمانی، محمد‌حسن (1378)، طهارت اهل کتاب و مشرکین، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.