نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تحقیق حاضر با هدف تحلیل محتوای دروس عمومی تاریخ اسلامی مقطع کارشناسی از حیث توجه به مفاهیم حقوق شهروندی صورت پذیرفته است. جامعه پژوهشی، کتب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام و تاریخ امامت است که با توجه به ماهیت پژوهش و محدودیت جامعه از نمونه گیری صرف نظر و کل جامعه به عنوان نمونه انتخاب شده است. ابزار اندازه گیری چک لیست محقق ساخته مشتمل بر 9 مؤلفه از اصلی ترین مؤلفه های حقوق شهروندی است که روایی آن با استفاده از داوری تخصصی، تأیید و پایایی آن با روش اسکات 97/0 محاسبه شده است. بر اساس یافته های پژوهش کتاب های تاریخ و تمدن اسلامی 689 مرتبه به مؤلفه های حقوق شهروندی توجه نموده اند. ضریب اهمیت آن در مؤلفه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، دینی، امنیتی، قضائی، سازمانی و علمی به ترتیب 113/0، 099/0، 123/0، 124/0، 126/0، 123/0، 102/0، 093/0 و 098/0 بوده است. ضریب اهمیت در دروس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام و تاریخ امامت به ترتیب 332/0، 341/0 و 327/0 بدست آمده است. پیشنهاد می‌شود مفاهیم حقوق شهروندی به کتاب‌های درسی بیشتر راه یابد.

کلیدواژه‌ها

آذر، عادل (1380)، «بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، شماره 37 و 38.
احمدپور، ایوب (1387)، «درآمدی بر مبانی حقوق شهروندی در اسلام»، فصلنامه پژوهش‌های اسلامی، سال دوم، شماره سوم.
اسکات، ویلیام (1390)، تئوری حسابداری مالی، ترجمۀ علی پارسائیان، تهران: انتشارات ترمه.
انصاری، باقر (1392)، «حق کودک به آموزش در نظام بین‌المللی حقوق بشر»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال دهم، شماره 36.
جعفری هرندی، رضا؛ نصر، احمدرضا؛ میرشاه جعفری، ابراهیم (1387)، «تحلیل محتوا روشی پُرکاربرد در مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی، با تأکید بر تحلیل محتوای کتاب‌های درسی»، فصلنامه روش‌شناسی حوزه و دانشگاه، شماره 55.
حاضری، علی‌محمد؛ خلیلی، علی (1393)، «بررسی آموزش شهروندی در برنامه درسی آشکار نهاد آموزش رسمی ایران»، فصلنامه جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، دوره اول، شماره 3.
حسینی‌فرد، سید مجتبی و همکاران (1391)، «بررسی تطبیقی نظام حکمرانی کوروش کبیر با اصول حکمرانی خوب»، فصلنامه راهبرد، سال پنجم، شماره هفتم.
حکیم‌زاده، رضوان؛ کیامنش، علیرضا؛ عطاران، محمد (1386)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره راهنمایی با توجه به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزه برنامه درسی»، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، شماره 5.
دلاور، علی (1394)، روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی، تهران: ویرایش.
دیبایی صابر، محسن؛ جعفری ثانی، حسین؛ آیتی، محسن (1389)، «میزان درگیری برنامه درسی فارسی دوره ابتدایی (پایه سوم و چهارم) با مهارت‌های سواد خواندن بر اساس مطالعۀ بین‌المللی پرلز»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، شماره 36.
رئیس‌دانا، فرخ‌لقا (1374)، «تحقیق و بررسی محتوای برنامه درسی ریاضی دوره راهنمایی»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 21.
سلامتی، یعقوب و همکاران (1394)، «تکلیف بر رعایت حق آموزش در حقوق اسلامی و مقررات حقوق بشر»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 4.
عباسی، محمود و همکاران (1395)، «تأملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه»، فصلنامه اخلاق زیستی، سال ششم، شمارۀ بیست‌‌و‌یکم.
غیاثوند، احمد (1394)، «آموزش شهروندی در مدارس شهر تهران؛ آثار و پیامدها (مطالعۀ تجربی اثربخشی طرح شهردار مدرسه)»، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 23.
فتحی واجارگاه، کوروش (1390)، اصول و مفاهیم برنامه‌ریزی درسی، تهران: بال.
فصیحی، سیمین (1389)، «حقوق شهروندی در عریضه‌های زنان مشروطه (دوره دوم و سوم مجلس شورای ملی)»، فصلنامه تاریخ ایران، شماره 5.
قائدی، یحیی؛ چهارباشلو، حسین؛ خوشنویسان، فاطمه (1393)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی و هدیه‌های آسمان دورۀ آموزش ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های حقوق کودک، تفکر و کودک»، فصلنامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1393.
محمودی، محمدتقی (1390)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی دورۀ راهنمایی از منظر نوع رویکرد آموزش شهروندی»، فصلنامه پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، شماره 28 و 29.
لطف‌آبادی، حسین (1385)، «آموزش شهروندی ملی و جهانی همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش‌آموزان»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، سال پنجم، شماره 17.
ملکی، حسن (1394)، برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل)، مشهد: پیام اندیشه.
موسوی الخمینی، روح‌الله (1389)، صحیفه امام خمینی (ره)، جلد 17، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
نوربخش، امیرحسین (1390)، «حقوق عمومی در ایران باستان»، فصلنامه وکیل مدافع، سال اول، شماره 3 و 4.
نوریان، محمد (1389)، تحلیل برنامه درسی دوره ابتدایی ایران، تهران: انتشارات گویش نو.
نیری، هومن (1395)، نگاهی دوباره به انقلاب مشروطه، ایرانیان؛ از رعیت تا شهروند، نسخه الکترونیکی منتشر‌شده در سایت جام‌جم آنلاین به آدرس: http://jjo.ir/ddKuBc (آخرین بازدید: 13 بهمن 1396).
هاشمی، سید احمد (1389)، «بررسی میزان استفاده از مفاهیم تربیت شهروندی در محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی از دیدگاه دبیران»، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال چهارم، شماره 1.
یارمحمدیان، محمد‌حسین (1391)، اصول برنامه‌ریزی درسی، تهران: یادواره کتاب.
Al- Aqeeli, Abdul Muhsin S. (2005), “Arab and Muslim Image in the public Education Textbooks of Britain (Study Summary)”, Educational Research, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia, http://www.Islam online.net/English/art culture.
Al- Banyan, Ahmed A. (2005), “Arab and Muslim Image in Public Education Textbooks of the United States”, Educational Research, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia, http://www.Islam online.net/English/ art culture.
Al- khabti, Ali, S. (2005), “Arab and Muslim Image in the public Education Textbooks of Israel (Summary of Study)”, Educational Research, Ministry of Education, kingdom of Saudi Arabia, http://www.Islam online.net/English/artculture.
Altabach, P. C. (1991), Textbook in American society: Politics, and Pedagogy, Albany, NY: state university of New York Press.
American Psychological Association (APA) (2008), media online Etymology Dictionary, From Dictionary.com.website: http://dictionaryrefrence.com.
Eisner, E, W, (1979), The educational imagination: on the desing and evaluation of school programs, Macmillan co. INC, New York.
Giroux, H, A. (1992), The emancipation of teaching, 6th ed, Allyn and Bacon, Boston.
Groiss, Arnin & Nethanel Toobian (Nahhid), (2006), “The Attitude to The other and to peace in Iraninan School Book and Teachers Guudes Downlo Center for Monitornig the Impact of peace”, Study Downloadable from: http://www.Edume.org.
Macdonald, J, J. (2002), Spiritual Health in Older Men. Paper Presented, Interactive Seminar on Older Men and Community Building.
Ornestein, A. C .Hunkins, (1993). F. P, Curriculum:Foundations, principles, and issues. (Second Ed), Massachusetts, Allyn and Bacon.
SATC (2007), “Iranian Textbooks: Content and Context”, Research Report, www.fas.org/irp/dni/ose/iran text.
UNESCO (2005), A Comprehensive Strategy for Textbooks and learning Materials, Paris: UNESCO.