نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی حقوق عمومی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

کرامت آدمی به معنای شرافت و بلندمرتبگی و نتیجۀ آن، محق و مکلف بودن وی است. این پژوهه در گام نخست به واژه شناسی کرامت و سپس به شناسایی مبانی آن در پارادایم های الهی و غیرالهی می پردازد. در ادامه به تقسیم بندی کرامت ذاتی و غیرذاتی در پارادایم الهی اسلامی پرداخته است و بر این باور است که کرامت » در عبارت « ذاتی » آنطور که عموم اندیشمندان گمان کرده اند اصطلاح است و پس از « عرض لازم در ماهیت » معنای فلسفی آن نیست بلکه ،« ذاتی را « ساخت یا گونه آفرینش انسان » بررسی بسیار در آیات و تفاسیر مختلف، ایده علت کرامت برخاسته از ذات انسان در پارادایم الهی اسلامی قرار داده است و کرامت » پس از اثبات آن، به سراغ کرامت غیرذاتی رفته و با قبول و تقسیم آن به به تحلیل و مهندسیِ حق یا اصل بودن کرامت انسانی ،« اعطایی و اکتسابی پرداخته است. این مقاله می کوشد برخلاف تصور رایج اندیشمندان، به قبول و مهندسی هر دو کرامت برخاسته از ذات و غیرذات، در حقوق آدمی بپردازد و کرامت اولی را حاکم بر فقه و حقوق، و کرامت نوع دوم را محکوم آن بداند.

کلیدواژه‌ها

قرآن
نهج‌البلاغه
ابن‌منظور، ابوالفضل؛ جمال‌الدین، محمد بن مکرم (1408 ق)، لسان العرب، 15 جلد، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت: دارصادر، بیروت، لبنان، سوم.
اخوان، مهدی (1390)، «کرامت آدمی در اخلاق کانتی»، مجله نقد و نظر، سال شانزدهم، شماره اول.
اسفراینی ابوالمظفر شاهفور بن ظاهر (1375)، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
امین، نصرت (بانوی اصفهانی) (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
ایازی، محمدعلی (1391)، ارتداد در فقه اسلامی، منتشرشده در www.ayazi.com.
برلین، آیزایا (1369)، چهار مقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.
جاوید، محمدجواد (1392)، «تبعیض مثبت در اسلام و حقوق اقلیت‌های دینی در حکومت اسلامی»، مجله علمی ـ پژوهشی حکومت اسلامی، سال هجدهم، شماره اول، پیاپی 67.
جعفری، محمدتقی (1370)، «حق کرامت انسانی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، بهمن، شماره 27.
جعفری، محمدتقی (1419ق)، رسائل فقهی، تهران: مؤسسه منشورات کرامت.
جوادی آملی، عبدالله (1375)، فلسفه حقوق بشر، قم: نشر اسراء، چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1379)، فطرت در قرآن، قم: نشر اسراء، چاپ دوم.
حبیبی مجنده، محمد (1390) «مبانی فلسفی حقوق بشر»، نامه مفید، شماره 22، قم.
حکمت‌نیا، محمود (1386)، مبانی مالکیت فکری، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
خوانساری، محمد (1393)، منطق صوری، تهران: اختران، چاپ چهل‌و‌هفتم.
دانلی، جک (1390)، «حقوق بشر نسبتاً جهان‌شمول است»، مجله مهرنامه، شماره 17.
دلشاد طهرانی (1391)، رخساره خورشید، تهران: دریا، چاپ اول.
دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغتنامه دهخدا، دوره شانزده‌جلدی، انتشارات دانشگاه تهران.
دیرکس، هانس (1380)، انسان‌شناسی فلسفی، ترجمه محمدرضا بهشتی، تهران: هرمس، چاپ اول.
راسخ، محمد (1380)، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران: طرح نو، چاپ اول.
زارعی، محمد‌حسین (1380)، «حاکمیت قانون در اندیشه‌های سیاسی و حقوقی»، نامه مفید، شماره 26.
سروش محلاتی، محمد (1386)، «رویکرد کرامت‌محور به فقه اسلامی»، ارائه‌شده در همایش بین‌المللی امام‌خمینی (کرامت انسان)، تهران، www.soroosh-mahallati.com.
سروش، عبدالکریم (1375)، «دین و آزادی»، مجله کیان، شماره 33.
سروش، عبدالکریم (1392)، «کرامت انسانی»، فایل سخنرانی در دانشگاه واترلو کانادا، www.drsorush.com.
سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد (قرن پنجم) (1380)، تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ نو.
صانعی دربیدی، منوچهر (1384)، جایگاه انسان در اندیشه کانت، تهران: ققنوس.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان (1388)، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی فضل بن حسن (1373)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
عاملی شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1402ق)، روض‌الجنان فی شرح أرشاد الأذهان، ج2، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ اول.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین (1425ق)، حاشیه کتاب المکاسب، قم: پایه دانش.
فکوهی، ناصر (1384)، «سازو‌کار تبعیض مثبت به‌مثابه ابزار محرومیت‌زدایی با نگاهی به موقعیت زنان در ایران»، مجله پژوهش زنان، دوره 3، شماره 3، پاییز.
کاتوزیان، ناصر (1365)، فلسفه حقوق، دوره 3ج، تهران: بهمن‌شیر، چاپ دوم.
کاشفی سبزواری، حسین بن علی (1369)، مواهب علیه، تهران: سازمان انتشارات اقبال.
کدیور، محسن (1387)، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران: نی.
کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب (1429 ه‍ ق)، الکافی، ‌ج15، ناشر: دار الحدیث للطباعه و النشر‌.
محقق‌داماد، مصطفی (1380)، «حقوق بشر»، دانشنامه امام علی(ع)، ج5، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
محقق‌داماد، مصطفی (1393)، «تحولات اجتهاد شیعی: مکتب‌ها، حوزه‌ها و روش‌ها؛ اجتهاد بر محور عدالت و کرامت بشری»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 56، زمستان.
محلاتی، سروش (1381)، آزادی عقل و ایمان، مرکز تحقیقات علمی مجلس خبرگان، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان، مرکز تحقیقات علمی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، نظریه حقوقی اسلام، تحقیق و نگارش: محمدمهدی نادری قمی، محمد‌مهدی کریمی‌نیا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1369)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم.
مطهری، مرتضی (1382)، فطرت، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم.
معرفت، محمدهادی (1385)، «امام علی(ع) و حقوق متقابل مردم و حکومت»، درگاه پاسخ‌گویی به مسائل دینی.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب اسلامیه، چاپ اول.
ملکیان، مصطفی (1389)، «درس‌گفتار انسان‌شناسی فلسفی به روش تحلیلی»، 1389، موجود در سایت: www.bidgoli1371.blogfa.com.
منتظری، حسینعلی (1385)، رساله حقوق، قم: ارغوان.
منتظری، حسینعلی (1387)، حکومت دینی و انسان، قم: ارغوان.
منتظری، حسینعلی (1387)، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان، چاپ اول.
منتظری، حسینعلی (۱۴۰۸ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه‌الدوله الاسلامیه، قم.
منصورآبادی، عباس؛ ریاحی، جواد (1391)، «مفهوم شناسی «مبانی» در پژوهش‌های حقوقی»، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره 22.
موحد، محمدعلی (1381)، در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران: کارنامه.
میبدی، محمد‌تقی (1386)، «کرامت انسانی در مقایسه میان فلسفه‌های مدرن و عرفان اسلامی»، اصول و مبانی کرامت انسان»، جلد ششم، سایت: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، www.ensani.ir.
نوبهار، رحیم (1384)، «دین و کرامت انسانی»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی مبانی نظری حقوق بشر، 1382ش، مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید، ناظر علمی: محمد حبیبی مجنده، چاپ اول.
واسطی، زبیدی؛ حنفی، محب‌الدین؛ حسینی، سید محمد مرتضی (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، لبنان: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت لبنان، طباعة اولی.
هداوند، مهدی؛ مشهدی، علی (1390)، اصول حقوق اداری (در پرتو آرای دیوان عدالت اداری) همراه با مطالعه تطبیقی در (حقوق فرانسه، سوئیس، آلمان، مصر، لبنان، انگلیس و امریکا)، معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضاییه، تهران: خرسندی.
Campbel (1991), Black’s law Dictionary, U. S. A, West Publisher.
Wellman, C. (1985), A Theory of Right: Persons under Law, Institution, and Morals, Totoawa, NJ: Rowman & Allenheld.
Kuhn, Thomas. S. (1970), the Structure of Scientific Revolutions, the University of Chicago Press.
Neuman, W. (1997), “Alfred Schutz on Social Reality and Social Science”, in m. Natan Son (ed.), Phenomenology and Social Reality the Hague, Nijhoff, New York, State University of New York Press.