نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه، حقوق جزا و جرمشناسی، دانشگاه شمال، آمل، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گرایش جزا و جرم شناسی، دانشگاه شمال، آمل، ایران

چکیده

دفاع مشروع از جمله نهادهای توجیه کنندۀ جرم در حقوق کیفری است که با سابقه ای طولانی به عنوان عامل موجهه، رکن قانونی جرم ارتکابی را زایل می سازد. پرسش اساسی این است که در صورت اهانت فردی علیه دیگری، مجوزی برای دفاع شخص اهانت شونده وجود دارد؟ ونقش جرم اهانت در مسئولیت کیفری مدافع چیست؟ به رغم وجود شرایطی در ارکان این نهاد از جمله حصری بودن موضوع تهاجم و تناسب تهاجم و دفاع، این امر محل اشکال و اختلاف نظر میان صاحبنظران شده است به نظر نگارندگان با توجه به مفهوم تعرّض و حصری بودن موارد پنجگانه، تجاوز به آبرو ازطریق ارتکاب جرایمی مانند توهین یا افترا چه به صورت عملی چه در قالب توهین متقابل، قابل دفاع نخواهد بود و همینطور عمل منتسب شده به اهانت شونده با اشاره به فعل، صفت یا وقوع عملی موهن مربوط به گذشتۀ فرد یا وقوع آن در آینده، وصف قریب الوقوع بودن (که از شرایط تجاوزاست) احراز نمی شود؛ پس در نتیجه قابل دفاع نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

ابن منظور، محمد بن مکرم (1119ق)، لسان العرب، جلد یکم، قاهره: دارالمعارف.
اصغرزاده بناب، مصطفی (1389)، مجموعه محشای آرای وحدت رویه، تهران: انتشارات مجد.
پاد، ابراهیم (۱۳۴۷)، حقوق کیفری اختصاصی (جرایم علیه اشخاص)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پیمانی، ضیا‌الدین (۱۳۵۷)، دفاع مشروع در حقوق جزای ایران، تهران: دانشگاه ملی ایران.
پوربافرانی، حسن (1393)، «مطالعه تطبیقی تجاوز از حدود دفاع مشروع (دفاع مشروع افراطی)»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال پنجم، شماره دوم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388)، ترمینولوژی حقوق، چاپ سوم، تهران: گنج دانش.
جعفری، محجوب‌السادات (1392)، بررسی تحریک در حقوق کیفری و جرم‌شناسی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، پردیس قم.
جوانبخت، امیر، «تغییرات دفاع مشروع در قانون جدید مصوب 1392»، روزنامه حمایت، 7/7/1392.
جوان‌جعفری، عبدالرضا؛ شاهیده، فرهاد (1392)، «رفتار و گفتار تحریک‌آمیز بزه‌دیده در قوانین و مقررات کیفری و رویۀ قضایی ایران»، آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 5.
حلی، ابوالقاسم (1403)، شرایع الاسلام، جلد چهارم، چاپ دوم، بیروت: دار الاضواء.
خویی، ابوالقاسم (۱۴۲۸ق)، مبانی تکملة المنهاج، جلد ۴۲، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
دهخدا، علی‌اکبر (1383)، لغت‌نامه دهخدا، چاپ اول، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رضایی سیابیدی، علیرضا (1396)، «دفاع مشروع در حقوق جزایی ایران»، فصلنامه علمی حقوقی قانون‌یار، دوره چهارم.
زراعت، عباس (۱۳۷۷)، شرح قانون مجازات اسلامی تعزیرات، جلد یکم، چاپ دوم، تهران: نشر فیض.
زراعت، عباس (1381)، «بررسی جرم اهانت به مقدسات اسلام»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 56.
سلیمی، صادق (1384)، چکیده حقوق جزایی عمومی، چاپ اول، تهران: انتشارات تهران‌صدا.
سلیمی، صادق (1386)، «نقدی بر موضع حقوق کیفری ایران در رابطه با دفاع مشروع»، مجله تحقیقات حقوقی آزاد، شماره 1.
شمس‌ناتری، محمد‌ابراهیم؛ زارع، محمد‌کاظم (1396)، «بازشناسی مفهوم دفاع مشروع در قانون جدید مجازات اسلامی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال پنجاهم، شماره 1.
شمس‌ناتری، محمد‌ابراهیم؛ عبدالله‌یار، سعید (1389)، «دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن»، مجله مطالعات حقوقی، دوره دوم، شماره دوم.
شهید ثانی، زین‌الدین (1367)، مسالک الافهام (حدود و تعزیرات)، ترجمه ابوالحسن محمدی، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صانعی، یوسف (1384)، استفتائات قضایی، تهران: میزان.
طاهری جبلی، محسن (1392)، «شرایط و محدودیت‌های دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، روزنامه حمایت.
طوسی، ابو‌جعفر بن محمد حسن (۱۴۱۶ق)، الخلاف، جلد پنجم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1351)، مبسوط، تهران: مکتبة المرتضویة.
عطار، داوود (۱۳۷۵)، دفاع مشروع در حقوق جزای اسلام، ترجمه اکبر غفوری، مشهد: آستان قدس رضوی.
عوده، عبدالقادر (بی‌تا)، التشریع الجنایی الاسلامی، جلد یکم، بیروت: الرساله.
گلدوزیان، حسین (1394)، حقوق جزای عمومی، جلد نخست، چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.
لطفی، اسدالله؛ عزیزیانی، مجید (1393)، «قتل عمد و بررسی رابطه آن با دفاع مشروع با مداقه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (نقد و بررسی دادنامه شماره 93-30/10/1385 صادره از شعبه 74 دادگاه کیفری استان تهران)»، جستارهای فقه حقوق، سال اول، شماره 2.
محسنی، مرتضی (۱۳۷۶)، دوره حقوق جزای عمومی، جلد سوم، تهران: گنج دانش.
محمودی جانکی، فیروز؛ صادقی، آزاده (1394)، «دفاع مشروع ظاهری»، مجله آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ١.
میرمحمد صادقی، حسین (1394)، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، چاپ بیست و هفتم، تهران: نشر میزان.
میرمحمد صادقی، حسین (1394)، حقوق کیفری اختصاصی جرائم علیه اشخاص، چاپ یازدهم، تهران: نشر میزان.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1375)، «قاعده اقدام»، نشریه دیدگاه‌های حقوقی، شماره دوم.
نوربها، رضا (1383)، نگاهی به قانون مجازات اسلامی، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.