نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد حقوق بشر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

طی سالیان اخیر، موضوع ممنوعیت حجاب در دانشگاه‌های ترکیه، باعث طرح مباحثی پیرامون حق آزادی مذهب و اظهار دین شده است. در این راستا، بستر این مباحث در جمهوری ترکیه واکاوی شد تا منشا مقررات حجاب و حواشی آن حتی الامکان شناسایی شود. اکثریت قریب به اتفاق جامعه ترکیه مسلمان هستند، فلذا تاثیر ممنوعیت حجاب بر زنان مسلمان ترکیه بررسی و با محوریت سرگذشت لیلا شاهین، دنبال شد. لیلا شاهین اوستا، که اکنون نماینده محجبه پارلمان ترکیه است، در سال 1998 پس از اجرای مقررات ممنوعیت حجاب در دانشگاه‌های ترکیه، به قصد ادامه تحصیل از ترکیه مهاجرت کرد. با این حال، مراجعه به پرونده مبارزات حقوقی پیگیرانه او علیه مقررات منع حجاب اسلامی در دانشگاه‌های ترکیه، منبعی برای شناخت ابعاد حقوقی این مساله به دست داده است. از این رهگذر کوشش شد که به اتکای اعتبار داده‌های موجود در پرونده انتشار یافته از سوی دیوان اروپایی حقوق بشر با عنوان «لیلا شاهین علیه ترکیه»، رویه قضایی و مختصات میدان منازعه بر سر ممنوعیت حجاب در دانشگاه‌های ترکیه شناسایی شود. مداقه در رای دیوان، این دیدگاه را تقویت کرد که بدون توجه به بستر طرح مطالبات حقوق بشری، ارزیابی دقیق مشروعیت این مطالبات میسر نخواهد شد.

کلیدواژه‌ها

امام‌جمعه‌زاده، سید جواد؛ رهبر قاضی، محمودرضا؛ مرندی، زهره (1392)، «تحول گفتمان هویت در ترکیه از کمالیسم به اسلام‌گرایی با تأکید بر حزب عدالت و توسعه»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، شماره 3.
بصیری، محمد‌علی (1396)، «علت‌کاوی کودتای نافرجام 2016 ارتش ترکیه علیه حزب عدالت و توسعه»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، شماره 37.
جاوید، محمد‌جواد (1386)، «دولت فرهنگ دینی در برابر فربگی دولت بی‌دینی؛ جامعه‌شناسی معناگرایی در فرانسه»، نامه صادق، شماره 2.
داشاب، مهریار (1385)، «سیر تحول جنبش الغای مجازات اعدام در شورای اروپا»، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 18.
داودی، سعید (تاریخ انتشار 22 تیرماه 1395، آخرین بازدید 25 شهریورماه 1399)، «توضیحاتی درباره فتوای آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی پیرامون حجاب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی: https: //makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&mid=394283&lid=0#
زمانی، قاسم (1393)، «تأملی در برخورد دیوان اروپایی حقوق بشر با ماده 9 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر بر پایه پرونده لیلا شاهین»، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره 6.
سیاری، صبری (1376)، جریانات اسلامی در ترکیه، مترجم: حامد صادقی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
لطفیان، سعیده (1388)، «مداخلۀ نظامیان در سیاست خاورمیانه»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 4.
لوئیس، برنارد (1386)، «گذار به دموکراسی در ترکیه»، مترجم: امین ناصری آراز، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 237 و 238.
مکارم شیرازی، ناصر (1386)، احکام بانوان‌، قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب.
موسوی، سید فضل‌الله؛ امین رعیا، یاسر (1393)، «بررسی حدود اختیارات کشورهای اروپایی در ممنوع‌کردن حجاب با تکیه بر دکترین صلاحدید دولت‌ها»، مطالعات زن و خانواده، شماره 1.
موسی‌زاده، رضا (1386)، «بررسی و نقد رأی دیوان اروپایی حقوق بشر در مقوله پوشش مذهبی در قضیه لیلی شاهین علیه ترکیه»، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 4.
هانی اوغلو، شکرو (1395)، سقوط امپراتوری و تولد جمهوری؛ نگاهی به نقش آتاتورک در پیدایش ترکیه، مترجم: رضا جوادی، تهران: لوح فکر.
Aydinli, E.; Ozcan, N.; Akyaz, D. (2006), “The turkish military’s march toward europe”, Foreign Affairs, 85 (1).
Aykan, Mehmet (1993), “Turkey and the OIC: 1984-1992”, Milletleraras, Vol. 23.
Bleiberg, B (2005), “Unveiling the real issue: Evaluating the european court of human rights' decision to enforce the turkish headscarf ban in leyla sahin v. turkey”, Cornell Law Review, 91 (1).
Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, Rome, (1950).
European Court of Human Rights: Case of Leyla Sahin v. Turkey, Application No. 44774/98, (2005).
Jackson, A. R.; Gozdecka, D. A (2011), “Caught between Different legal Pluralisms: Women who wear Islamic Dress as the Religious Other In European Rights Discourses”, Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law, 64.
Murphy, T. J. (2015), “Comparative secularism: Leaving room for the holy spirit and headscarves in turkish and american public schools”, California Western International Law Journal, 45 (2).
Ostrovsky, A. A (2005), “What's so funny about peace, love, and understanding how the margin of appreciation doctrine preserves core human rights within cultural diversity and legitimises international human rights tribunals”, Hanse Law Review, 1 (1).
Ozsunay, E. (2005), “The permissible scope of legal limitations on the freedom of religion or belief in turkey”, Emory International Law Review, 19 (2).
Rabasa, Angel-Larrabee, F. Stephen (2008), “The Rise of Political Islam in Turkey”, RAND Corporation, Santa Monica.
Sus, P. (2012), “The AKP in Turkey: Interior Politics and Foreign Issues”, Polish Political Science Yearbook, 41.
Toros, E. (2010), “The relationship between Islam and democracy in Turkey: Employing political culture as an Indicator”, Social Indicators Research, 95.
Vojdik, V. K. (2010), “Politics of the headscarf in turkey: Masculinities, feminism, and the construction of collective identities”, Harvard Journal of Law and Gender, 33 (2).
Wiles, E. (2007), Headscarves, “human rights, and harmonious multicultural society: Implications of the french ban for interpretations of equality”, Law & Society Review, 41 (3).
Yanık, Lerna (2011), “Constructing Turkish exceptionalism, Political Geography”, Vol. 30, Issue 2.
Yildirim, S. (2012), “Global tangles: Laws, headcoverings and religious identity”, Santa Clara Journal of International Law, 10 (1).
Yilmaz, Ihsan & Barton, Greg & Barry, James (2017), “The Decline and Resurgence of Turkish Islamism: The Story of Tayyip Erdoğan’s AKP”, Journal of Citizenship and Globalisation Studies, 1 (1).