نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد حقوق بشر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

دادرسی منصفانه که در زمره حقوق بشر به شمار می رود به عنوان یکی از عناصر تحقق عدالت قضایی، خود دارای مولفه هایی است که استقلال قضایی بنیادی ترین این مولفه ها به شمار می رود. استقلال قضایی جهت تحقق کامل، هم نیازمند استقلال نهادی قوه قضاییه است و هم بایستی تامین کننده استقلال در رای برای شخص قاضی باشد. پرسش اساسی مربوط به چگونگی رویکرد نظام حقوقی ایران در خصوص مفهوم استقلال قضایی و شیوه اصلاح آن است. رویکرد متخذه پیرامون استقلال قضایی در کشور ما علیرغم وجود نکات قوت بسیار، مصون از کاستی ها نبوده و موارد متعددی از جمله برخی موانع قانونی و برخی موانع عملی سد راه شکل گیری استقلال قضات و دستگاه قضایی مستقل می گردد. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، به دنبال بیان مشکلات موجود از جمله عدم استقلال مالی قوه قضاییه، عدم توجه به وضعیت اجتماعی، مالی و معیشتی قضات و کارآموزان قضایی، آزمایشی بودن استخدام قضات در بدو خدمت، عدم ذکر موارد صلاحیت قاضی در قوانین عادی و ارجاع امر تشخیص صلاحیت قضایی به کمیسیون فاقد اولویت نسبت به قاضی و ارائه راه کار های پیشنهادی همانند اعطاء استقلال مالی به قوه قضاییه، اتخاذ رویکرد های عملی در راستای ارتقاء وضعیت اجتماعی و مالی قضات و اصلاح قوانین موجود مربوط به تشخیص صلاحیت قاضی جهت هموار نمودن مسیر تحقق استقلال قضایی است.

کلیدواژه‌ها

اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چاپ یکم، جلد سوم.
اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948.
امیری، محسن؛ ویژه، محمدرضا (1393)، «اصول بنیادین ناظر بر تضمین استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با نگاهی به حقوق فرانسه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، پاییز، شماره ۳.
آخوندی، محمود (1389)، آیین دادرسی کیفری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، چاپ دوازدهم، جلد چهارم.
آیین‌نامه تعیین گروه‌های شغلی و ضوابط مربوط به ارتقای گروه و تغییر مقام قضات، مصوب 1393.
بابایی، حسین؛ رستمی، ولی (1398)، «استقلال استخدامی قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، تابستان، شماره 2.
بهادری جهرمی، علی؛ حسینی، سیده لطیفه (1393)، «اصول دادرسی عادلانه در پرتو اندیشه اسلامی و نظام حقوقی داخلی»، دو فصلنامه حقوق بشر اسلامی، پاییز و زمستان، شماره هفتم.
پروین، خیرالله (1395)، حقوق بشر از نظر تا عمل، تهران: میزان، چاپ اول.
جلالی، محمود؛ زیلابی، سلیمان (1393)، «اصل استقلال قضایی در دیوان بین‌المللی کیفری»، مجله پژوهش‌های تطبیقی، تابستان، شماره ۲.
جمعی از نویسندگان (1396)، حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول.
حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ کرامت، قاسم؛ شهبازی‌نیا، مرتضی (1389)، «استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با مطالعۀ تطبیقی»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، زمستان، شماره 1.
خالقی، علی (1394)، آیین دادرسی کیفری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ 27، جلد اول.
خندانی، وحید؛ عامری‌نیا محمد‌باقر و همکاران (1397)، «استقلال قضایی در حقوق ایران و انگلیس»، تحقیقات حقوق تطبیقی ایران، پاییز، شماره 41.
دستورالعمل ترفیع دارندگان پایه قضایی مصوب 1398.
دهقانی، علی (1388)، «استقلال قاضی در نظام قضایی ایران در پرتو تحولات قانون‌گذاری»، پژوهش‌های حقوقی، بهار و تابستان، شماره 15.
راویندران، ر. و.، (1396)، «چگونه یک قاضی شایسته باشیم؛ نصیحتی برای قضات تازه‌کار»، مترجمان: مهدی نصاری دولت‌آبادی، و مصطفی صبوری، مجله قضاوت، زمستان، شماره 92.
رجبی، عبد‌الله؛ کریمیان، اسماعیل (1389)، «مسند قضا و استقلال قضایی»، پژوهشنامه حقوقی، پاییز، شماره اول.
رستمی، ولی؛ آقایی طوق و همکاران (1388)، دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی اداری ایران، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، چاپ اول.
روستایی حسین‌آبادی یاسر؛ علی‌نژاد، احمد (1395)، «استقلال قضایی پیش‌شرط دادرسی عادلانه»، مطالعات حقوق بشر اسلامی، پاییز و زمستان، شماره 11.
سلمانی سببنی، مرضیه (1396)، «مطالعه استقلال قضایی در ایران با نگاهی به نظام قضایی ایالات متحده امریکا»، جستارهای حقوق عمومی، پاییز، شماره 2
سند امنیت قضایی 1399.
شاملو، باقر؛ محمدی، شهرام (1390)، «نقض بی‌طرفی و استقلال قاضی؛ جلوه‌ای از اقدام مخل دادرسی عادلانه»، مجله تحقیقات حقوقی، پاییز، ویژه‌نامه شماره ۶.
شناسنامه قانون (1398)، لایحه جامع اداری و استخدامی قوه قضاییه (ارسال به دولت)، https: //shenasname.ir/organs/qaza/5373-layehe-ghazae
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1382)، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
عباسی، بیژن (1395)، حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین، تهران: دادگستر، چاپ دوم.
قاضی، سید ابوالفضل (1395)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چاپ چهاردهم.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358، اصلاحی 1368.
قانون آیین دادرسی کیفری 1392، با اصلاحات 1394.
قانون مجازات اسلامی 1392.
قانون نظارت بر رفتار قضات 1390.
کنوانسیون اروپایی حقوق بشر 1950.
کنوانسیون امریکایی حقوق بشر 1969.
کیا روم، مورتن؛ پوهانسن، تینا؛ نیسون فلدت، آدام (2003)، حاکمیت قانون و محاکمۀ عادلانه (مشروح مذاکرات کارشناسی حقوق بشری میان ایران و اتحادیه اروپا، دور دوم، بروکسل)، مترجم: مینا سینیور، دانمارک، یانسون ‌اند یومی‌آس، چاپ یکم.
گرجی ازندریانی، علی‌اکبر؛ رحمتی‌فر، سمانه (1396)، «استقلال قضایی به‌مثابه پیش‌شرط توسعه حقوق شهروندی»، جستارهای حقوق عمومی، تابستان، شماره اول.
متمم قانون اساسی مشروطه 1285.
محمدی کنگ سفلی، احسان (1394)، دادرسی عادلانه در قلمرو کیفری ایران، تهران: مجد، چاپ یکم.
منشور افریقایی حقوق بشر و مردمان ۱۹۸۱.
منشور حقوق شهروندی 1395.
میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 1966.
میثاق حقوق مدنی و سیاسی 1966.
میرزاده کوهشاهی، نادر؛ جهانگیری، شهناز (1399)، «ضمانت‌اجراهای اداری و انتظامی منشور حقوق شهروندی»، فصلنامه حقوق اداری، بهار، شماره 22.
ناجی زواره، مرتضی (1389)، دادرسی بی‌طرفانه در امور کیفری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، چاپ دوم.
نوری نشاط، سعید و دیگران (1388)، حقوق بشر در دستگاه قضایی، تهران: سازمان دفاع از قربانیان خشونت، چاپ یکم، جلد اول.
ویسبرت، دیوید؛ بایرون، فردریکسون (1386)، دادرسی عادلانه، مترجمان: فرده طه، لیلی اشراقی، تهران: چاپ یکم.
ویکی فقه، بی‌تا، رشوه (فقه) http://www.wikifeqh.ir/
هاشمی، سید محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، تهران: میزان، چاپ یکم.
هاشمی، سید محمد (1390)، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران: میزان، چاپ اول.
هداوند مهدی؛ آقایی طوق، مسلم (1389)، دادگاه‌های اختصاصی اداری در پرتو اصول و آیین‌های دادرسی منصفانه، تهران: انتشارات خرسندی چاپ اول.
Trechsel, Stefan & Summers, Sara. J. (2006), Human Rights in the Criminal Proceedings, Oxford University Press.
International Comission of Jurists (2007), International principles on the independence and accountability of judge, lawyers and prosecutores, Geneva. International Comission of Jurists.
Ramcharan, G. Bertrand. (2011), The fundamentals of international Human Rights treaty law, Boston. Martinus Nijhoff.
Tridimas G. (2014), “Independent Judiciary”, In: Backhaus J. (eds) Encyclopedia of Law and Economics, New York. Springer.