نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران، ایران

2 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

چکیده

حفظ کرامت کودکان به‏عنوان حق طبیعی، مبنای اصلی آموزه‌های دینی، و برخی اسناد بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک قرار گرفته است. نادیده گرفتن این حق، نقش بنیادین در ایجاد آسیب‌ها برای کودکان دارد. برخی از احادیث و سیره عملی امام رضا(ع) و برخی از مواد کنوانسیون حقوق کودک، بیانگر توجه به مولفه‎های کرامت‌بخش در کودکان است. پرسش اصلی این است که مولفه‌های کرامت‌بخش از منظر امام رضا(ع) و کنوانسیون حقوق کودک کدام است؟ و چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با هم دارند؟ از دیدگاه امام رضا(ع) و کنوانسیون حقوق کودک مؤلفه‌هایی مانند هویت، تربیت، امنیت، عدالت‌ورزی، آزادی‌خواهی و ظلم‌ نکردن کرامت‌بخش وجود کودکان است.این دو دیدگاه، به‌لحاظ مبانی، روش‌شناسی، محتوا و ضمانت اجرایی تفاوت بنیادین دارند. مبانی اسلامی، ایدئولوژی سعادت‌محور، بیان ساده و فاقد ساختارهای پیچیده قانونی، روش‌شناسی متنوع، توجه به کرامت حقیقی، حقوق معنوی و تکلیف‎مداری تربیت کودک، تأکید بر خانواده و ضمانت اجرایی مبتنی بر ایمان، معنویت و جزای دنیوی و اخروی از جمله وجوه تمایز آموزه‌های رضوی درباره حفظ کرامت کودکان در مقایسه با کنوانسیون حقوق کودک است. به‏رغم شباهت‏ها، تفاوت‎های این دو دیدگاه درباره حقوق کودک نشان می‏دهد به‌لحاظ سطح ارزشی، مبانی، روش‌شناسی، محتوایی و...امام رضا(ع) سال‌ها قبل از تدوین کنوانسیون، معرفت‌شناسی جامعی از حفظ حقوق کودکان ارایه داده است.

این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی محتوای روایات به‏جا مانده از امام رضا(ع) درباره مولفه‏های کرامت‏بخش کودک و محتوای کنوانسیون حقوق کودک می‏پردازد و درچارچوبی مقایسه‏ای، مهمترین شباهت‏ها و تفاوت‏های دیدگاه تشیع (با تاکید بر روایات امام رضا(ع)) و حقوق بین‎الملل را مطرح می‎کند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
آذرپندار، احمدرضا (۱۳۹7). حقوق کودک پناهجو با تمرکز بر اتحادیه اروپا، چاپ اول، تهران: شاپرک سرخ.
ابن‌منظور، ابوالفضل‌محمد‌بن‌مکرم (1408ق)،لسان‌العرب، ج12، چاپ اول، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی.
احمدی‏نژاد، مریم، امین‏الرعایا، یاسر و گنج‏بخش، یاسر (1395). «برده‏داری سنتی و مدرن در حقوق بین‏الملل و اندیشه اسلامی؛ با نگاهی به وضعیت زنان و کودکان»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ7، شماره1،صص52-23.
حسینی‏اکبرنژاد، حوریه و هاله (1392). تحلیل کنوانسیون حقوق کودک (مقایسه دو نظام اسلام و غرب)، تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1346). ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
جوادی‏آملی،عبدالله (۱۳۷۷). فلسفه حقوق بشر، قم: اسراء.
حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه (1383ق). تغییرنورالثقلین،ج1، قم: مطبعه‌العلمیه.
خمینی، روح‌الله (1425). تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، ج3، چاپ 21، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه. دالمایر، فرد (1384). راه‏های بدیل: فراسوی شرق‏شناسی و غرب‏شناسی. ترجمه فاطمه صادقی و تاجیک. آبادان: پرسش.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه، ج11، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
راغب‏اصفهانی، ابی‏القاسم حسین‏بن‏محمد (1404ق). المفردات فی‏ غریب ‏القران، چاپ دوم، تهران: نشرکتاب.
راگین، چارلز (1388). روش تطبیقی فراسوی راهبردهای کمّی و کیفی. ترجمه محمد فاضلی. تهران: آگاه.
زرنشان، شهرام و رضوانی‏مفرد، احمد (1396). «حمایت از حق تغذیۀ کودک با شیر مادر در اسلام و نظام بین‏المللی حقوق بشر»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ8، شمارۀ2، صص 606-583.
سیاح، احمد؛ فرهنگ جامع، تهران: کتابفروشی اسلام، ۱۳۳۰ ه.ش، ج ۳ و ۴.
شرفی، محمدرضا (1394). تا فصل گل شدن، مشهد: آستان قدس رضوی.
شکوهی‏یکتا، محسن (1373). تعلیم و تربیت اسلامی؛ مبانی و روش‎ها. تهران: وزارت آموزش و پرورش دفترتحقیقات و برنامه‏ریزی درسی.
طائی‌بصری، احمد‌‌بن‌عامر (1406ق). صحیفه‌الرضا، منسوب به حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع)، تحقیق محمدمهدی نجف، کنگره جهانی امام رضا(ع).
صالحی، صغری و سروری‌مجد، علی (1395). «نقش مولفه‌های کرامت در کمال انسان از منظر امام رضا(ع)»، فرهنگ رضوی، سال سوم،شماره13، صص 120-93.
صدیق‏سروستانی، ر.ا (1375). «کاربرد تحلیل محتوا در علوم اجتماعی»، نامه علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره8.
صفری، علیرضا (1388). «معنا و مفهوم خودباوری و انواع خودباوری»، مجموعه مقالات کنفراس نخبگان فرهنگی، خودباوری در فرهنگ اسلام و ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبدکاووس.
 عطاردی‌، عزیزالله (1406ق). مسند الامام‌الرضا، مشهد: آستان قدس.
عطاردی‌، عزیزالله (1397ق). اخبار و آثار امام رضا(ع)، تهران: کتابخانه صدر.
غلامعلی، علی و جعفری، افشین (1399). «مولفه‎های حقوق شهروندی کودکان در سیره رضوی»، فرهنگ رضوی، سال 9، شماره 34، صص 183-165.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1361). قاموس قرآن، جلد 3 و4، چاپ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). اصول‌الکافی،ج4، 6و8، چاپ چهارم،تهران: دارالکتب‌الإسلامیّه.
لیتل، دانیل (1373). تبیین در علوم اجتماعی- درآمدی بر فلسفه علم‏الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش.
محب‎علی، امیرحسین و همکاران (1398). تفسیر حقوق کودک در آئینه نظریه‎های کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‎های حقوقی شهردانش.
مجلسی، محمدباقر (1367). مرآهً‌العقول، ج21، تهران: دارالکتب الاسلامیهً.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار،ج50،5 و101، چاپ سوم، بیروت: موسسه الوفاء.
مظفری، حسن (بی‌تا). معارف رضویه، مشهد: انتشارات صحافیان.
نوروزی‏خیابانی، مهدی (1374). فرهنگ اصطلاحات سیاسی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
نوری‌طبرسی، حسین (1408). مستدرک‌الوسائل، ج8 و 15، بیروت: آل‌البیت.
نیکنامی، ندا، آقایی، علی‎اصغر وکاظمی، سارا (1392). «خشونت خانگی؛ نقض کرامت ذاتی کودک و راهکارهای مقابله با آن در اندیشه حقوقی اسلام»، تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‏الملل،شماره 22، صص96-77.
هولستی، آل.‏آر (1380). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، چاپ دوم، ترجمه نادر سالارزاده‏امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
Follmar Otto, Petra and Rabe. H.(2009). "Human Trafficking in Germany". Berlin:  German Institute For human Rights.
Global Report of International Dimensions of the Sexual Exploitation of Children. (2001). UNESCO.
38.Myres S. McDougel et al.(1980)."Human Rights and World public order", Yale University Press; 1st Edition.
O'Donnell,dan.(2006)."child protection: A HandbooK for parliamentarians", Switzrland, SRo-Kunding.
Ryken,C and Volder E.D.(2009). "The European union sstruggle to realize ahuman rights-based approach to trafficking in human beings". Connecticut Journal of International Law.25: 49-79.
Skrivankova, K.(2006)."Combating trafficking in human beinge".Intemational Review of Law Computers & Technology".20(1), 229-232.
Cavanagh,S. (1997)."Content analysis: concepts. Methods and applications". Nurse Researcher,Vol 4(3).
Todres J. & King,SM. (Editors),(2020). The Oxford Handbook of Children's Rights Law. Oxford University Press.