نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 استادیار، گروه حقوق ، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

با ورود ابزارهای الکترونیکی به معاملات تجاری و جریان‌های صدور سند، فقهای محترم به طور گسترده به بحث در این مورد پرداخته و با توجه به عدم تأثیر روش الکترونیکی بر ماهیت و اثر معاملات و اسناد مرتبط، نسبت به جواز آن‌ حکم داده که قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 منعکس‌شده از آن است. اما دستورات مصرف دارو، به علت ارتباط مستقیم آن باجان انسان و عدم توانایی همه شهروندان در قرائت متون الکترونیکی، به‌صورت یک استثناء در تجارت الکترونیک وجود داشته که ماده 6 قانون مذکور در این مورد تصریح دارد. این پژوهش به بررسی فقهی این مسئله به روش تحلیلی-توصیفی پرداخته است. به‌موجب آیات و روایات، وفای به عهد مهم‌ترین رکن عقد است و به علت عدم وابستگی به معاملات الکترونیک، نسبت به جواز آن حکم داده شد، اما امکان وفای به عهد برای داروسازان و فروشندگان دارو که سلامتی مردم مهم‌ترین تعهد آن‌هاست، با الکترونیکی شدن یادداشت داروئی وجود نداشته و ممکن است در جهت عکس اخلاق پزشکی نیز حرکت کند. ادله فقهی سازوکار جدید که موجب اضرار به دیگران است را نهی کرده و به همین جهت، می‌توان استثنای وارده به مسائل الکترونیکی که یادداشت داروئی را تنها به‌صورت کاغذی قبول دارد، صحیح دانست. باتوجه به ارتباط یادداشت داروئی با جان افراد جامعه، نمی‌توان قواعد سهله و سمهه بودن دین را در آن اعمال نمود و این مسئله جزء اصول تساهل‌ناپذیر دین است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آهنی بتول (1383). «انعقاد قراردادهای الکترونیکی»، فقه و حقوق خانواده، 34 ،1، 51-67.
آهنی بتول (1391). «قواعد حاکم بر قراردادهای الکترونیکی»، فقه و حقوق خانواده، 29 ،1، 157-170.
بجنوردی، سیدمحمد (1372) قواعد فقهیه، جلد اول، قم: آل بیت.
بجنوردی، ‌محمد حسین (1419 ه.ق). قواعد فقهیه، قم: نشر الهادی، ج اول.
تخلی، عاطفی (1396). آثار و انعقاد قرارداد الکترونیک در حقوق ایران، تهران: نشر قانون یار.
توکلی، محمد مهدی (۱۳۹۵). مختصر حقوق مدنی. تهران: انشارات چتر دانش.
حرّ عاملی، محمد بن الحسن (1409ه.ق). وسائل‏الشیعة، قم: آل البیت.
حرّ عاملی، محمد بن الحسن (1414 ه.ق). وسایل شیعه، جلد اول، قم: آل بیت.
حمداللهی، عاصف (1396). حقوق تجارت نامشروع، تهران: نشر قانون، یک جلدی.
خادمی کوشا، محمد علی (1397). «شرط قصد و ابراز صریح آن در قرارداد الکترونیکی از منظر فقه اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی 18 ،70، 205-225
خانی، کامران؛ مریوانی، ناصر (1395). «عقود الکترونیکی در فقه و حقوق موضوعه ایران»، مبانی فقه و حقوق اسلام، 9 ،17، 97-128.
داراب پور، مهراب (1397). اصول و مبانی حقوق تجارت بین‌الملل، کتاب پنجم: حقوق رقابت، نمایندگی، تجارت الکترونیک و آفرینش‌های فکری. تهران: گنج دانش.
سنهوری، عبدالرزاق (1417 ه.ق). مصادر الحق فقه و الاسلامی، جلد اول، قم: آل بیت.
شهیدی، سید جعفر (1383). تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شهیدی، م (1382). تشکیل قراردادها و تعهدات، انتشارات مجد، جلد 2، تهران: نشر میزان.
صدر، سید محمد (1420 ه.ق). ماوراء الفقه، دار الاضواء، بیروت.
صدری، سید محمد، (1388). معاملات الکترونیک، چاپ اول، کاشان
صدوق، محمد بن حسین (1390). من لا یحضره الفقیه، تهران: دار الکتب السلامیه، چاپ پنجم، جلد چهارم.
صفائی، سید حسن؛ امامی، اسدالله (1395). مختصر حقوق خانواده، تهران: ناشر میزان. جلد اول
طباطبایی یزدی، سید علی (1419 ه.ق). ریاض المسائل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ اول.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1409 ه.ق). العروة الوثقى، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، چ دوم.
طباطبایی یزدی، محمد حسین (1417 ه.ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ پنجم.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی (1365 ه.ق). تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ چهارم.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی (1387 ه.ق). المبسوط، تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی (1400 ه.ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی، چ دوم.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی (1407 ه.ق). الخِلافُ فی الأحکام)جلد اول، قم: آل بیت.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی (413 ه.ق). تهذیب الاحکام)جلد اول، قم: آل بیت.
طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی عده الوصول، (460 ه.ق). بیروت، چاپ سوم.
فخرالمحققین (760 ه.ق). (ایضاح الفوأد فى شرح اشکالات القواعد)، نشر اسماعیلیان.
فیض کاشانی، محمد محسن (1404 ه.ق). مفاتیح الشرایع، ، چاپ سوم، جلد اول، قم: آل بیت.
فیض کاشانی، محمد محسن (1406 ه.ق). الوافی، اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین(ع)، چ اول.
قربطی اندلسی، ابوالولید (1420 ه.ق). بدایه المجتهد، چاپ دهم، جلد اول، قم: آل بیت.
کاتوزیان، ناصر (1378). حقوق مدنی، تهران، یکجلدی.
کاتوزیان، ناصر (1382). قواعد عمومی قراردادهای، جلد اول، تهران: انتشارات مجد.
کاتوزیان، ناصر (1390). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ هفتاد و نهم، تهران
کاتوزیان، ناصر (1391). دوره حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، تهران، جلد اول.
کلینی رازی، ابی جعفر (1388 ه.ق). اصول من کافی، چاپ سی ام، جلد اول، قم: آل بیت.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365ه.ق). کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مقامی نیا، محمد (1391). «نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی و ویژگی های آن»، دوفصلنامه دانش حقوق مدنی، 1 (1)، 98-85.
مقدم، علی؛ الماسی، نجاد علی و اخلاقی، بهروز (1396). «حقوق و تکالیف متعاملین در بیع الکترونیک»، تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، (37) 10.
مکارم شیرازی، ناصر (1382 ه.ق). سلسله مباحث خارج فقه، کتاب النکاح، دفتر اول، چ اول.
مکارم شیرازی، ناصر (1422ه.ق). بحوث فقهیة هامّة، قم، مدرسة الإمام (ع)، چ اول.
میرزایی کتک لاهیجانی، هدیه (1397). تشکیل قراردادهای الکترونیکی، دستاورد نویت در مطالعات علوم انسانی 1 ،4، 101-112.
نوری، محمد علی؛ نخجوانی، رضا (1382). حقوق تجارت الکترونیک، تهران: نشر گنج دانش.
هاشمی، سیدمحمد (1395). حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، تهران: یک جلدی.
یوسفی، عبدالعزیز (1389). سوال کاربردی اعتبارات اسنادی، تهران: قاصدک صبا.