نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی. دانشگاه عدالت، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه انتظامی امین، تهران، ایران

چکیده

در سازمان‌های نظامی، رهبری هر یگان بر عهده فرمانده آن است و در سلسله‌مراتب طولی، فرمانده هر یگان تابع دستورات فرمانده مافوق است. مسئولیت عملکرد هر یگان مستقیماً متوجه فرمانده آن بوده و این مسئولیت عمدتاً جنبه انظباطی داشته و در مواردی نیز جنبه مدنی دارد. این پژوهش باهدف بررسی مسئولیت انظباطی فرماندهان نظامی در حقوق ایران انجام‌شده است. نتیجه اینکه سازمان‌های نظامی به‌هیچ‌وجه صلاحیت اعمال حقوقی را نداشته و تنها در اجرای احکام صادره وظیفه‌ دارند. قانون‌گذار بیان کرده که فرمانده نظامی برای میل به اهداف تعیین‌شده می‌بایست هر اقدامی را در چارچوب قانون انجام دهد و درعین‌حال، می‌بایست مسائل اخلاقی، انسانی و شرعی را مدنظر داشته باشد که عرف عمومی در تعیین دقیق این مسئولیت، نقش مهمی دارد. فرماند‌هان مافوق، موظف به نظارت بر اعمال پرسنل و فرماندهان مادون بوده و در قبال اعمال غیرقانونی آن‌ها مسئولیت انظباطی دارند. این مسئله در منابع مختلف حقوق بین‌الملل و همچنین در عرف آن‌، که به محاکمه فرماندهان نظامی پس از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد، تصریح‌شده است. هرچند که قانونگذار به این مسئله مفصلاً پرداخته نشده، اما در صورت قصور یک فرمانده در وظیفه نظارتی خود، اعمال غیرقانونی حادث‌شده توسط فرماندهان و پرسنل مادون، مستوجب مسئولیت انظباطی است.

کلیدواژه‌ها

اردبیلی، محمدعلی (1392)، حقوق جزای عمومی، تهران: نشر میزان، چاپ 32، جلد دوم.
اساسنامه روم، دیوان دادگستری بین‌المللی انضباطی، مصوب 1919.
انصاری، ولی‌الله (1380)، کشف علمی جرایم، تهران: نشر میزان، چاپ اول، جلد اول.
آیین‌نامه انضباطی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، مصوب 29/03/1384.
بارانی، محمد (1386)، روش تدریس کاربرد قانونی سلاح، تهران: معاونت آموزشی ناجا، چاپ اول، جلد اول.
بهدین، کبری؛ حبیب‌زاده، اصحاب؛ دهقان، سید مصطفی؛ بهروز، سروش (1388)، «نقش ناجا در تحقق حقوق شهروندی»، پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی، 2 (2).
پانج، موریس (1391)، تیراندازی در نظام پلیسی بریتانیا، مترجم: خسرو طوسی، تهران: طرح تحقیقاتی معاونت حقوقی و امور مجلس ناجا، چاپ اول، جلد اول.
جاویدزاده، حمیدرضا (1386)، «مسئولیت فرماندهی»، مجله حقوق دادرسی، 61 (1).
خاکی، سعید (1398)، «مسئولیت مدنی فرمانده در حوادث ناشی از تیراندازی مأموران تحت امر»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه پیام نور، استان تهران، شهرستان ورامین.
دیناروند، غلامحسین (1395)، مسئولیت مدنی ناشی از صدمات بدنی در مأموریت‌های انتظامی با تأکید بر مواد قانونی و مبانی فقهی، دانشگاه خوارزمی.
راتز، هوارد (1388)، پلیس و استفاده از زور، مترجم: وحیدرضا میرائیان، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا، جلد اول.
رجبی، ابراهیم (1389)، مسائل قضایی به‌کارگیری سلاح توسط مأموران، تهران: معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، چاپ اول، جلد اول.
روشن، محمد؛ بیرانوند، رضا؛ یاراحمدی، حسین (1393)، «حقوق شهروندی پیشینه و جایگاه آن در مناسبات پلیس»، بصیرت و تربیت اسلامی 11 (30).
ساعد، نادر (1389)، حقوق بشردوستانه و مسائل نوظهور، تهران: خرسندی، چاپ دوم، جلد اول.
سعادتی، علی (1395)، جزوه درسی حقوق نظامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.
علیرضایی، صادق (1399)، جزوه درسی حقوق دفاع مشروع، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه.
فرهنگ لغت دهخدا.
فرهنگ لغت عمید.
فرهنگ لغت معین.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358، بازنگری‌شده در سال 1368.
قانون آیین دادرسی انضباطی، مصوب 1379.
قانون آیین دادرسی مدنی، مصوب 1379.
قانون به‌کارگیری سلاح توسط مأموران نیروهای مسلح در موارد ضروری، مصوب 18/10/1373.
قانون خدمت وظیفه عمومی، مصوب 29/07/1363.
قانون دادرسی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، مصوب 22/02/1364.
قانون مجازات اسلامی، مصوب 01/02/1392.
قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، مصوب 09/10/1382.
قانون مدنی ایران، مصوب 1316.
قانون مسئولیت مدنی، مصوب 07/02/1339.
کاظمی، محمود (1377)، آثار رضایت زیان‌دیده بر مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، مصوب 04/11/1950.
کنوانسیون لاهه، مصوب 1899.
کنوانسیون لاهه، مصوب 1907.
مالمیر، محمود (1386)، شرح قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، تهران: دادگستر، چاپ دوم، جلد اول.
ملک‌زاده، سلیمان (1388)، مسئولیت مدنی مبتنی‌بر تقصیر پلیس، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
منصوری، کیومرث (1397)، «بررسی حقوقی صلاحیت دادگاه‌های نظامی»، کنفرانس ملی دستاوردهای نوین جهان در تعلیم‌و‌تربیت، روان‌شناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی ـ اجتماعی، خوی.
موذن‌زادگان، حسنعلی؛ فرجی، محمد (1395)، «پیشینه و مبانی تشکیل پلیس قضایی در حقوق ایران»، پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 4 (8).
میرمحمد‌صادقی، حسین (1390)، حقوق جزای بین‌الملل، تهران: میزان، چاپ سوم، جلد اول.
میرمحمدصادقی، حسین؛ جهانی، بهزاد (1391)، «محدودیت‌های دفاع مشروع در برابر پلیس در حقوق ایران با نگاهی به نظام حقوقی فرانسه»، پژوهشنامه حقوق انضباطی، 5 (1).
نوربها، رضا (1390)، زمینه حقوق جزای عمومی، تهران: گنج دانش، چاپ 31، جلد اول.‌