نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 استادیار و عضو هیات علمی دانشکده معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

حقوق عامه مشتمل بر حق‌های اجتماعی ملت یا حق‌های شخصی فراگیر، نیازمند مشارکت کنشگران غیردولتی و مردمی جهت شناسایی، تبیین، گسترش، مطالبه و احیای حقوق عامه به عنوان اصلی‌ترین وظیفه نظام قضائی در اصل (156) قانون اساسی و طرح تحول قوه قضائیه است. به عبارت دیگر هر میزان که مشارکت عمومی در شناسایی، مطالبه و نظارت بر اجرا و اصلاح هنجارها بیشتر باشد می‌توان انتظار تحقق واقعی و موثر حقوق عامه را داشت. با درک این واقعیت سوال این مقاله عبارت است از اینکه «سازوکارهای مشارکت نهادهای دوست دادگاه در احیای حقوق عامه چیست؟». برای پاسخ به این سوال، با هدف شناسایی نهادهای مشارکت غیردولتی مرتبط با دادگاه که از آنها ذیل اصطلاح نهادهای دوست دادگاه (Amicus Curiae) یاد می‌شود، نقش و سازوکار مشارکت هر یک را برای احیای حقوق عامه با روش توصیفی_تحلیلی مورد بحث قرار می‌دهیم. این سازوکارها که از یک سو ناظر به ترویج و مطالبه حق‌های شناسایی‌شده و اصلاح برداشت‌ها از حق‌های موجود و جدید در زندگی جمعی از طریق اصلاح و توسعه رویه‌های قضائی است، و از سوی دیگر مستلزم استفاده از فناوری حقوق و وضع و بازنگری قوانین علی الخصوص در شناسایی و حمایت از نهادهای دوست دادگاه مربوط می‌باشد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی – تحلیلی است و از رویکرد مطالعه تطبیقی نیز استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

ابهری، حمید؛ فلاح خاریکی، مهدی (1397). «مطالعه‌ی تطبیقی مفهوم و کارکرد «دوست دادگاه» در حقوق ایران و کامن لا»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 21، شماره 83، پاییز، صص 286-307.
آفنداک، خلیل (1386). «شهروندی و حقوق قضایی»، نشریه کانون وکلای دادگستری، شماره 5 و 6، صص 2-28.
ایروانی، علی بن عبدالحسین نجفی (1406). حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد یک
ایل، چو کوانگ (1378). آمبودزمان کره جنوبی در قرن بیست و یکم، چهارمین اجلاس بازرسان کل آسیا، تهران: نشر سازمان بازرسی کل کشور.
برارپور، ابراهیم (1396). «بررسی نهاد وکالت در نظام حقوقی انگلستان»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، سال چهارم، شماره 8، صص 57-81.
تنگستانی، محمدقاسم؛ مرادی برلیان، مهدی؛ مهرآرام، پرهام (1397). گفتارهایی در باب نهاد دادستانی و احیای حقوق عامه، نظارت علمی: عباس توازنی زاده، اسدالله یاوری، سید محمد مهدی غمامی، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه،
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1382). مکتب­های حقوقی در حقوق اسلام، تهران: گنج دانش، چ 2،
حسینی حائری، سیدکاظم (1423 ق). فقه­العقود، قم: مجمع اندیشه اسلامی، چ2
دادیار، هادی (1390). نقش دادستان در حفظ حقوق عامه و چالش­های قانونی و اجرایی آن، رساله دکتری حقوق جزا و جرم­شناسی دانشگاه تهران.
رستمی، ولی؛ جوکار، فضل­الله (1391). «آمبوزمان: نظارت فراقضایی مکمل نظارت قضایی»، فصلنامه پژوهش حقوق، سال چهاردهم، سال 37، صص 23-40.
رمضانی قوام­آبادی، محمدحسین (1396). «حضور سازمان­های مردم­نهاد در فرآیند کیفری در پرتو قانون آیین دادرسی کیفری»، مجله حقوی دادگستری، شماره 99، صص 139-167.
رمضانی قوام­آبادی، محمد حسین، حاجی­ملا، هیوا (1396). «مداخله سازمان­های غیردولتی به منزله «دوست دادگاه» در دادگاه بین­المللی حقوق دریاها»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، شماره 4، صص 919- 936.
عطاران، مهرناز؛ دودانگه، زهره (1396). «شهروندی اجتماعی و فعالیت سازمان­های غیردولتی»، هفت شهر، ش57-58، صص 238-248.
غمامی، سیدمحمد مهدی (1397). «الگوی احیای حقوق عامه با تحول در نظام هنجارها و ساختارهای قضایی»، حقوق اسلامی، شماره 58، صص 71-92
غمامی، مجید؛ محسنی، حسن (1390). آیین دادرسی مدنی فراملی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
فتحی­پور، علی (1336). «وکلاء و مشاورین حقوقی در انگلستان، ویلیام بولتون»، نشریه کانون وکلاء، شماره 57
گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ بابایی، مهدی، (1391). «آمبودزمان هم سنجی سامانه­های ایران، فرانسه و انگلیس»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 57.
مقدادی،محمد مهدی، (1395). ضرورت تحول معاضدت حقوقی در جمهوری اسلامی ایران و فواید آن»، فصلنامه تخصصی دین و قانون، شماره 14، صص 87- 123.
موسی­زاده، ابراهیم؛ جوکار، فضل­الله (1391). آمبودزمان و نهادهای مشابه آن در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.
نجف­پور، شعبان (1388). «مقایسه نقش و کارکرد سازمان بازرسی کل کشور با چند آمبودزمان ملی و بین­المللی»، دوهفته­نامه علمی – تحلیلی سازمان بازرسی.
نقره­کار، محمدصالح (1386). نقش دادستان در صیانت از حقوق عامه، تهران: جنگل
Banner, Stuart, the Myth of the Neutral Amicus: American Courts and their Friends, Chicago: Constitutional Commentary, 2003
Barry M., Dubin J. C. & Joy, P. A, (2000-2001), Clinical Legal Education for This Millenium: The Third Wave. Clinical Law Review,
Bartoli, Clelia, 2016, legal clinic in Europe: for a commitment of higher education in social justice, Diritto & Questioni pubbliche
Binder-Aviles Hilary. The NGO handbook. USA: Bureau of International Information Programs; 2012
Johnson, Lise & Niranjali Amerasinghe, (2009). “Protecting the Public Interest in International Dispute Settlement: The Amicus Curiae.Phenomenon”, pp. 2-31. available at: http://www.ciel.org/Publications/Protecting_ACP_Dec09.pdf
Kuchko-standlmayer(ed),Gabriele(2008), European ombudsman-institution«, Austria, springing Wien New York.
Magnette, Paul (2003),"Between parliamentary control and the rule of law: the political role of the Ombudsman in the European Union", Journal of European Public Policy, October 677–694.
Mcgann, James; Weaver, Robert Kent (2009), Think Tanks and Civil Societies: Catalysts for Ideas and Action, Transaction Publishers.
Nettesheim, Judge Neal & Ryan, Clare, “Friends of The Court Briefs: What The Curiae Wants in An Amicus”, University of Wisconsin Law School, 2007, vol. 80,
Re, Loretta, (1983-1984). “Amicus Curiae Brief: Access to the Courts for Public Interest Associations”, 14 Melb. U. L. Rev. 522
Simard, Linda Sandstrom, “An Empirical Study of Amici Curiae in Federal Court: A Fine Balance of Access, Efficiency and Adversarialism”, The Review of Litigation, 2008, vol. 27
Soderman, jocab (2004), «How to be a good ombudsman», international ombudsman institute, Madrid, Spain, Conference of European Ombudsmen
The New Encyclopedia Britannica, (1991), Chicago, the University of Chicago, v. 3, 15thed.
Tokarz, karen, 2007, Introduction: The Social Responsibility of Lawyers, 25 WASH. U. J. L. & POL’Y 1, https://openscholarship.wustl.edu/law_journal_law_policy/vol25/iss1/2
Verdussen, M. (1995). “Le Médiateur Parlementair”. Dane Le Médiateur, Bruxelles, Bruyant.
Willmott lindy, Ben White & Donna Cooper, (2005). “Interveners or Interferers: Intervention in Decisions to Withhold and Withdraw Life-Sustaining Medical Treatment”, The Sydney Law Review, Vol. 27, No. 4, pp. 597-621.
Yado Arin, Kubilay (2014), Think Tanks: The Brain Trusts of US Foreign Policy, Springer Science & Business Media.